The Armed Man
A Mass for Peace
Hieronder wat meer duiding over dit prachtig koorwerk.
We overlopen de verschillende delen. Achter elk deel is een geschatte tijd gezet en dat is tevens ook een link naar een Youtube-filmpje waar je de muziek kan horen. En hier kan je het hele werk beluisteren.
1. The Armed Man (6:25)
De mis wordt gekaderd in een begin- en einddeel die als basis een populair Frans volksliedje uit de Renaissance hebben: 'L’homme armé' ofte 'De gewapende man'. Dit zeer karakteristiek wijsje is er eentje van het soort dat je – eens het in je hoofd zit – nog moeilijk kwijt raakt. De tekst :
L’homme armé doit on douter.
On a fait partout crier,
que chacun se viegne armer
d'un haubregon de fer.
L’homme armé doit on douter.
De gewapende man moet men vrezen.
Men heeft overal laten omroepen
dat iedereen zich moet bewapenen
met een ijzeren maliënkolder.
De gewapende man moet men vrezen.
Uit marcherende voetstappen doemt deze melodie op, gebracht in eerste instantie door de piccolo die de sfeer van een militaire kapel oproept, om daarna door het koor te worden overgenomen. Het beeld dat hier geschetst wordt, is dat van glorieuze overwinningen.
2. The Call to Prayers (Adhaan) (2:04)
Vanaf de minaret van de moskee worden de gelovige moslims door de ‘muezzin’ tot vijf maal per dag opgeroepen tot gebed. Hierbij richt de muezzin zich in de richting van Mekka. Het koor moet zich hier – evident – niet aan wagen…
Allahu Akbar.
Ash-hadu anna la itaha illallah.
Ash hadu anna Muhammadan rasaul Allah.
Hayya'alas-salat.
Hayya'a/aKhair al-'amal.
Allahu Akbar.
God is de grootste.
Ik getuig dat er geen andere godheid is dan God.
Ik getuig dat Mohammed Gods boodschapper is.
Haast u naar het gebed.
Haast u naar het beste.
God is de grootste.
3. Kyrie (8:13)
Ook hier krijgen we een reflecterend gedeelte: het Griekse ‘Kyrie’ waarmee een mis doorgaans begint. Na een sombere orkestrale introductie komt het A-deel met een mooie ingetogen drie-kwarts-maat-melodie. Het B-deel daarentegen is contrapuntisch in de stijl van Palestrina, maar zoals het een goed Kyrie betaamt, eindigen we met het begin.
Kyrie eleison
Christe Eleison
Kyrie Eleison
Heer ontferm U over ons
Christus ontferm U over ons
Heer ontferm U over ons.
4. Save Me from Bloody Men (1:42)
De dames krijgen even verlof! Maar luister ondertussen toch maar naar die heren. Gregoriaansgewijs zingen zij teksten uit 2 psalmen waarin God gevraagd wordt genadig te zijn en ons te onthouden van vijanden. U zou er bijna in trance van geraken, ware het niet dat – eens gekomen aan de titelwoorden – de rust ietwat verstoord wordt. Dit voorspelt niets goeds!
Be merciful unto me O God:
For man would swallow me up
He fighting daily oppresseth me,
Mine enemies would daily swallow me up;
For they be many that fight against me,
O thou most high.
Defend me from them that rise up against me;
Deliver me from the workers of iniquity,
and save me from bloody men.
Wees mij genadig, God,
want ze bedreigen mij.
De hele dag bestoken en bestrijden zij mij.
Mijn vijanden wensen mij elke dag te vernietigen,
Want ik heb veel vijanden
O allerhoogste.
Red mij van hen die tegen mij opstaan;
Bevrijd mij van wie onrecht doen
en red mij van hen die bloed vergieten.
5. Sanctus (7:00)
De God der hemelse machten inderdaad. Slagwerk en trompetten ondersteunen via een stuwende ritmiek op militaire wijze dit deel. Als het koor ook begint te zingen, doet het dit met een zeer sterk gearticuleerde woordplaatsing die de opgeroepen sfeer nog benadrukt. Het gevoel van een onheilsboodschap neemt toe, wat een beetje bevreemdend overkomt, gezien de glorieuze boodschap van het Sanctus.
Sanctus, Sanctus, Sanctus,
Dominus Deus Sabaoth
Pleni sunt Coeli et Terra Gloria tua
Hosanna in Excelsis
Heilig, heilig, heilig
de Heer, de God der hemelse machten
Vol zijn hemel en aarde van Uw heerlijkheid
Hosanna in den hoge
6. Hymn Before Action (2:38)
Het Jungle Book is iedereen wel bekend. De ‘Hymn Before Action’ is van de hand van diezelfde auteur, Rudyard Kipling. De tekst roept de ‘God der Veldslagen’ om hulp in de strijd en doet op het einde denken aan het ‘Ave Caesar, morituri te salutant’ waarmee de gladiatoren in de Romeinse arena's aan hun gevechten begonnen. De muziek ondersteunt ook wonderwel de gedecideerdheid en eensgezindheid die er nu heerst met een evenwel onbestemd gevoel over wat de toekomst zal geven.
Alea iacta est…
The earth is full of anger.
The seas are dark with wrath.
The Nations in their harness
Go up against our path;
'Ere yet we loose the legions -
Ere yet we draw the blade.
Jehovah of the Thunders.
Lord God of Battles, aid!
High lust and forward bearing.
Proud heart, rebellious brow -
Dead ear and soul uncaring,
We seek Thy mercy now!
The sinner that forswore Thee,
The fool that passed Thee by,
Our times are known before Thee;
Lord grant us strength to die!
De aarde is vervuld van toorn,
de zeeën zijn donker van gramschap.
De volkeren in hun harnas
trekken in slagorde tegen ons op.
Eer wij echter de troepen loslaten,
eer wij echter het zwaard trekken,
Jehova van de Donder,
Heer, God der veldslagen, help!
Hoge aandrift en weerspannige houding
trots hart, opstandig gelaat -
doof oor en roekeloze ziel,
wij zoeken nu Uw genade!
De zondaar die U afzwoer,
de dwaas die aan U voorbij ging,
onze tijden zijn bij U bekend
Heer, geef ons kracht te sterven!
7. Charge! (7:26)
Ten aanval…!!!
De toon wordt meteen gezet. Op tekst van ‘A song for St. Cecilia's Day’ (enkel Stanza 3) uit 1687 van de Engelse dichter John Dryden, trekken we ten strijde. Het hele koor – onder begeleiding van ‘chargerende’ trompetten en slagwerk – vertolkt de opwinding voor de nakende oorlog.
Twee keer wordt deze tekst onderbroken met de woorden: ‘How blest is he who for his country dies’ (Jonathan Swift - 'To the Earl of Oxford after Horace'), gezongen door sopranen en alten, als het ware om de mannen aan te moedigen. Zij zijn een vrije vertaling van het veel aangehaalde patriottische ideaal van de Romeinse dichter Horatius: ‘Dulce et decorum est pro patria mori’ (het is zoet en passend om te sterven voor het vaderland). Tijdens WO I werd dit een soort motto, dat door de anti-oorlogsdichter Wilfred Owen werd gehekeld als 'the old lie’ – de oude leugen onder welk mom zovelen al naar de slachtbank van de oorlog werden geleid.
Op de laatste twee woorden ‘Charge’ stijgt de muziek chromatisch… gegil des doods.
Dan volgt de ijzingwekkende stilte na de strijd (de opname laat mistroostige regen horen) die verbroken wordt door een eenzame trompet : de 'Last Post’ weerklinkt.
The trumpet's loud clangour
Excites us to arms
With shrill notes of anger
And mortal alarms.
How blest is he
who for his country dies.
The double double beat
Of the thund'ring drum
Cries, hark the foes come;
Charge, charge, 'tis too late to retreat !
How blest is he
who for his country dies.
Charge, Charge!
Het luide trompetgeschal
doet ons naar de wapens grijpen
met schrille tonen van strijdlust
en doodsgevaar.
Hoe gezegend is hij
die voor zijn land sterft.
De aanhoudende slag
van de donderende trom
roept: "Hoort, de vijand nadert.
Val aan! Val aan! 't Is te laat om terug te trekken."
Hoe gezegend is hij
die voor zijn land sterft.
Val aan! Val aan!
8. Angry Flames (4:44)
Hiroshima, 6 augustus 1945 : de atoombom valt. Toge Sankichi, Japans dichter, maakt het mee.
Met onderstaande woorden beschrijft hij de schrikwekkende taferelen die hij ziet. In 1957 zal hij sterven aan leukemie veroorzaakt door de opgelopen radioactieve straling.
De muziek van Jenkins begint met het luiden van (doods-)klokken. De aanduiding ‘Lacrimoso’ in de partituur geeft aan: dit is klagende muziek.
Pushing up through smoke from a world half darkened by overhanging cloud
The shroud that mushroomed out
and struck the dome of the sky
Black, red, blue, dance in the air. Merge
Scatter glittering sparks,
already tower over the whole city.
Quivering like seaweed,
the mass of flames spurts forward.
Popping up in the dense smoke,
crawling out, wreathed in fire:
countless human beings on all fours.
In a heap of embers that erupt and subside,
Hair rent. Rigid in death.
There smoulders a curse.
Opstijgend door rook vanaf een door overhangende bewolking halfverduisterde wereld.
Het doodskleed dat zich snel uitbreidde
en het hemelgewelf raakte,
Zwart, rood, blauw dansen in de lucht. Versmelten
Verstrooien schitterende vonken,
rijzen reeds uit boven de hele stad
Trillend als zeewier,
spuit de massa vlammen voorwaarts.
Opspringend uit de dichte rook,
omhoog kruipend, omhult in vuur:
ontelbare mensen op handen en voeten.
In een hoop sintels die uitbarst en inzakt,
Haren uitgerukt. Verstijfd in de dood.
Daar smeult een vloek.
9. Torches (2:58)
We keren terug in de tijd, naar de Mahabharata, een zeer omvangrijk religieus en filosofisch epos uit India. Het neemt een belangrijke plaats in de cultuur van het hindoeïsme in.
Daarin wordt verhaald over de grootste veldslag uit de oude wereld, waarin niets of niemand werd gespaard en die eindigde in een tragedie, zo groot als de wereld sindsdien niet meer heeft gekend.
De tekst die Jenkins heeft getoonzet, beschrijft het lot van de dieren die terecht komen in een allesverterende vlammenzee.
Na twee-keer-twee dreigende orkestslagen begint het koor de tekst monotoon te reciteren op een ostinate begeleiding. Door het expliciet accentueren van woorden wordt deze zeer indringende sfeer nog verhoogd. Op het einde, op het laatste woord, komt alles samen!
The animals scattered in all directions,
screaming terrible screams.
Many were burning, others were burnt.
All were shattered and scattered
mindlessly, their eyes bulging.
Some hugged their sons,
others their fathers and mothers,
unable to let them go, and so they died.
Others leapt up in their thousands,
faces disfigured
and were consumed by the Fire.
Everywhere were bodies squirming on the
ground, wings, eyes and paws all burning.
They breathed their last
as living torches.
De dieren lagen verstrooid in alle richtingen,
verschrikkelijke kreten slakend.
Velen waren verbrand, anderen brandden.
Ze werden allen verbrijzeld en wezenloos verstrooid,
hun ogen uitpuilend.
Sommigen omklemden hun zonen,
anderen hun vader en moeder,
niet in staat hen los te laten, en zo stierven zij.
Anderen sprongen op, bij duizenden,
hun gezichten vertrokken
en zij werden verteerd door het Vuur.
Overal kronkelden lichamen over de grond,
vleugels, ogen en poten allemaal brandend.
Zij bliezen hun laatste adem uit
als levende toortsen.
10. Agnus Dei (3:39)
Hoe kan je na al dit leed nog tot rust komen… wel, gewoon door prachtige muziek.
Meteen bij aanvang van de stemmige drieklanken in de kopers, voel je de compleet andere sfeer die door Jenkins wordt opgeroepen. En dan komt het koor binnen: de eenvoudige neerdalende lijn van het Agnus Dei met de subtiele ritmische versiering op het einde is wondermooi, net als wat er op volgt trouwens.
Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi
miserere nobis (x2)
Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi
dona nobis pacem
Lam Gods,
dat wegneemt de zonden van de wereld,
ontferm u over ons (x2)
Lam Gods,
dat wegneemt de zonden van de wereld,
geef ons de vrede
11. Now the Guns have Stopped (3:25)
Dit gedicht is voor dit werk geschreven door Guy Wilson, lid van de ‘Royal Armouries’ en als dusdanig één van de opdrachtgevers. Het drukt de smart uit over het verlies van een vriend in de strijd, en ook het schuldgevoel het overleefd te hebben.
Silent, silent, now the guns have stopped.
I have survived all,
I who knew I would not.
But now you are not here.
I shall go home, alone;
And must try to live life as before
And hide my grief.
For you, my dearest friend,
Who should be with me now,
Not cold, too soon,
And in your grave,
Alone.
Stil, zo stil nu, nu de wapens zwijgen.
Ik heb alles overleefd,
Ik, die wist dat ik niet zou overleven.
Maar nu ben jij niet hier.
Ik zal alleen huiswaarts gaan;
En moet trachten te leven als tevoren,
En mijn smart voor jou verbergen
Mijn dierbaarste vriend,
Die nu met mij zou moeten zijn,
Niet koud, al te vroeg,
En in je graf,
Alleen
12. Benedictus (7:36)
Ooit een mooie cello-solo gehoord…, deze kan anders tellen. Geef daar als koor maar een antwoord op. Maar dat komt, eerst zeer ingetogen, en aan het ‘Hosanna’ barst alles open. Eindigen doen we terug in alle rust.
Benedictus qui venit in nomine Domini
Hosanna in Excelsis
Gezegend hij die komt in de naam des Heren
Hosanna in den hoge
13. Better is Peace (9:20)
Troost en hoop voor de toekomst. Geen betere manier om een mis voor vrede te eindigen.
Sir Thomas Malory parafraseert in 'Le Morte d’Arthur’ Lancelot en Guinevere: door scha en schande weten en beseffen zij maar al te goed: ‘Better is peace than always war’. Na een wervelend orkestbegin zingt het koor hun woorden op de 'l’homme armé’-melodie van in het begin, maar nu wel in majeur. Even nog komt de originele tekst en toonaard terug, gebracht als een soort canon.
Maar voor zulk sentiment is nu geen plaats meer: laten we na duizend jaar oorlog, duizend jaar vrede inluiden. Triomfantelijk klinkt het op woorden van Alfred, Lord Tennyson ('In memoriam A.A.H’):
‘Ring, Ring, Ring, Ring!!!’
Maar ergens weten we allemaal: we kunnen hopen van niet, maar oorlog is jammer genoeg van alle tijden. Jenkins laat de sfeer dan ook omslaan: plots zwijgt alles. Met een prachtig a capella-koraal op de troostende woorden uit ‘Openbaring’ (hoofdstuk 21, vers 4) eindigt de mis, in alle rust en stilte.
Lancelot:
Better is peace than always war
Guinevere:
And better is peace than evermore war
L' homme armé doit on douter
on a fait partout crier
que chacun se viegne armer
d'un haubregon de fer.
L' homme armé doit on douter.
Ring out the thousand wars of old,
Ring in the thousand years of peace.
Ring out the old, ring in the new,
Ring, happy bells, across the snow:
The year is going, let him go;
Ring out the false, ring in the true.
Ring out old shapes of foul disease,
Ring out the narrowing lust of gold;
Ring out the thousand wars of old,
Ring in the thousand years of peace.
Ring in the valiant man and free,
The larger heart, the kindlier hand;
Ring out the darkness of the land,
Ring in the Christ that is to be.
God shall wipe away all tears
and there shall be no more death.
Neither sorrow, nor crying,
neither shall there be any more pain.
Praise the Lord!
Lancelot:
Vrede is beter dan altijd maar oorlog
Guinevere:
En vrede is beter dan ooit nog oorlog
De gewapende man moet men vrezen.
Men heeft overal laten omroepen
dat iedereen zich moet bewapenen
met een ijzeren maliënkolder.
De gewapende man moet men vrezen.
Luid uit de duizend voorbije oorlogen
Luid in de duizend jaren vrede
Luid het oude uit, luid het nieuwe in
Luid vrolijke klokken over de sneeuw
Het jaar gaat voorbij, laat het gaan
Luid uit het onware, luid in het ware
Luid uit oude gestaltes van walgelijke ziekte.
Luid uit de bekrompenheid door zucht naar goud.
Luid uit de duizend voorbije oorlogen.
Luid in de duizend jaren vrede.
Luid in de dappere man en bevrijd
het edelmoediger hart, de zachtmoedigere hand;
Luid uit de duisternis van het land,
Luid in de Christus die komen zal.
God zal alle tranen wissen.
Er zal geen dood meer zijn,
noch rouw, noch jammerklacht,
noch zal er enige pijn zijn.
Loof de Heer!
10 september 2001: de officiële CD-opname van dit werk door de London Philharmonic Orchestra wordt uitgebracht (de versie waar hier ook naar gelinkt wordt).
Een dag later zal de vrede danig op zijn grondvesten daveren…
Toch blijkt uit een onderzoek dat deze muziek van Jenkins ongehoord populair is geworden. Het hoort bij de meest uitgevoerde werken ter wereld van een nog levend componist. De website van de componist noteert bijna duizend uitvoeringen en extrapoleert dat naar twee per week ergens in de wereld.
Laten wij er nog eentje bij doen.
Jan De Daele